سیره شناسی

سلوک با همسر از مسائل مؤکد در دین اسلام است. این طرز برخورد، به‌خصوص در مورد چندهمسری جایگاه ویژه‌تری دارد. اینکه چگونه رفتاری بهترین بازخورد را در خانواده دارد، محل تأمل و برنامه‌ریزی مناسب است. مرحوم شاه‌آبادی با رعایت عدالت میان همسران و برخورد درخور و برقراری شأن هر کدام از اعضای خانواده، فضایی بسیار صمیمی و فداکارانه در خانواده بزرگ خود ساخته بودند. حجت‌الاسلام سید علی اکبر قریشی می‌گوید:

انسان عارف با مقصود گرفتن خداوند ذوالجلال، متاع دنیا را به عنوان ابزاری می‌نگرد که می‌تواند یاری‌گر او در عبادت و معرفت باشد. آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی با دانستن این مطلب، از ابزار بشری که به راحت‌تر زیستن کمک می‌کند بهره می‌جویند. این باور در زمان ایشان آن‌چنان رایج نبود و افراد بیم آن داشتند که با استفاده از ساخته‌های فرنگی به گناه و کفر دچار شوند. مرحوم شاه‌آبادی با دانستن این مسئله که همین وسیله با ظاهری کمی متفاوت سال‌هاست در مجالس موجود است، به‌راحتی بر مبل می‌نشستند و از اینکه دیگران از آن سود نمی‌جویند متعجب بودند.

بسیاری از بندگان خالص خدا با توانی بالا و البته هموارگی در راه بندگی خداوند کوشا هستند. هنگامی که حضرت امیرالمؤمنین سلام‌الله‌علیه در نامه‌ای اشاره به ماجرای خیبر می‌کنند، آن حادثه محیرالعقول را وابسته به قدرتی ملکوتی و جانی برافروخته از نور الهی می‌دانند.[۱] این مسئله ثابت می‌کند که مردان خدایی نیروی ویژه خود را در عبادت حضرت احدیت از منبعی خارج از دستان و بازوان ظاهری دریافت می‌کنند.

از نقاط ویژه زندگی آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی مبارزه با اعمال ضد دینی رضاخان است. در این میان مسئله تحصن در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام جزء صفحات ماندگار زندگانی مبارزاتی ایشان محسوب می‌شود. با وجود دلایل متعددی که از زبان افراد مختلف در این باره منقول است، شنیدن دلیل تحصن از بیان خود مرحوم شاه‌آبادی لطف دیگری دارد. آیت‌الله نورالله شاه‌آبادی درباره علت تحصن پدرشان از ایشان پرسش کرده‌اند و آن عارف مبارز پاسخ دادند:

سیمای پرفروغ آیت‌الله شاه‌آبادی، براثر اُنس و اُلفت با معبود، جذابیتی تحول‌بخش یافته بود و به‌قدری متخلق به اخلاق‌الله بود که همنشینی با او، دل را به خدا و آخرت متوجه می‌ساخت. در این مورد هم مصداق حدیثی بود که مرحوم کلینی به سند متصل از امام صادق (سلام‌الله‌علیه) نقل کرده است: «رسول خدا فرمودند: حواریون از حضرت عیسی (علیه‌السلام) پرسیدند: با چه کسی همنشین باشیم؟ در پاسخ فرمود: با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و سخنش بر دانش‌تان بیفزاید و کردارش شما را به آخرت راغب سازد.»[۱]

اگر روش بزرگان دین برای مردم تبیین بشود، مردم ما مقلدند، آنچه از مرجع بشنوند یا مشاهده كنند، عمل می‌كنند، رستگار می‌شوند، موفق می‌شوند و درواقع آرامش را به خودشان بازمی‌گردانند. من به یكی از این وسواسی‌ها گفتم: «شما می‌دانی در این مصرف آب شما مدیون مردمی؟ این آب مال من و تو كه نیست. این آب مال جامعه است. ما یک حد معینی مختاریم مصرف كنیم. اضافه بر آن، خب شما می‌گویی پولش را می‌دهی. حساب پول نیست. گاهی در اصل ممكن است كم بیاید. اگر همین حساب را بكنند كه آنچه مصرف می‌كنیم پول می‌دهیم، این منطقی نیست. ما در حد نیاز و اعتدال خودمان حق داریم از آب، برق و چیزهای دیگر استفاده كنیم.

يكی از همسران مرحوم آيت‌الله ميرزا محمدعلی شاه‌آبادی فرزندی نداشت، اما به خاطر نوع تربيت و خوش‌رفتاری كه اين شيخ بزرگ با همسران‌شان داشتند، فرزندان همسران ديگر به اين خانم بسیار علاقه‌مند بودند و به او احترام زيادی می‌گذاشتند. آنان حتی به اين خانم می‌گفتند: «ما بچه‌های شما هستيم!»[۱]

اين فرزندان نامادری خود را با وجود در حيات بودن مادر اصلی خودشان، به عنوان يک مادرخوانده قبول داشتند و به‌نوعی ارتباط عاطفی فرزند–مادری را با ايشان حفظ می‌كردند.

در روز پنج‌شنبه سوم آذر ماه ۱۳۲۸، وقتی كه آيت‌الله ميرزا محمدعلی شاه‌آبادی از دنيا می‌رودند و به سمت لقاءالله عروج می‌كنند، تازه علما و مردم ايران متوجه می‌شوند چه گوهر تابناكی را در علم و فلسفه و عرفان اسلامی از دست داده‌اند. بازار تهران به حالت نيمه‌تعطيل درمی‌آيد. آيت‌الله نورانی در مشهد دستور تعطيلی بازار را می‌دهند و طبق فرمايش ايشان بازار مشهد به طور كامل تعطيل می‌شود. بازار قم نيز به همين مناسبت تعطيل می‌گردد و در كنار آن هم كلاس‌های درس حوزۀ علميۀ قم تعطيل شده و طلاب و علما به عزای اين آيت عظمای حق می‌نشينند.

حتی روش همسران مرحوم شاه‌آبادی را و رعایت عدالت را از مرحوم شاه‌آبادی بزرگ با چشمم می‌دیدم و مطالب را گاهی از زبان خود ایشان می‌شنیدم. مثلاً‌ میوه سفارش می‌داد. اشاره می‌كرد به آن خانه این مقدار، به این خانه این مقدار، كه به نسبت فرزندانی كه بود، جداً عدالت در همه‌ جهات از این مرد بزرگ رعایت می‌شد.

ايشان قصد بازگشت به ايران را نداشتند. ولی مرحومة جدی ما كه مادر ايشان باشد، همراه ايشان بودند. در ايامی كه در سامرا نزد مرحوم شيرازی (رضوان‌الله‌عليه) تشريف داشتند، مرحومة والدشان اصرار داشتند بر اينكه بايد من را به ايران و اصفهان پيش بچه‌های ديگرم ببری. ايشان هر كاری می‌كنند نمی‌توانند مادر را قانع كنند [تا در سامرا بمانند]. لذا مجبور می‌شوند به ايران مراجعت كنند. البته با كثرت علاقه‌ای كه مرحوم آيت‌الله‌العظمی ميرزای شيرازی به ايشان داشتند، می‌دانستند كه اگر ميرزا متوجه شود، مانع از آمدن ايشان به ايران می‌شود.