سیره اخلاقی

سلوک با همسر از مسائل مؤکد در دین اسلام است. این طرز برخورد، به‌خصوص در مورد چندهمسری جایگاه ویژه‌تری دارد. اینکه چگونه رفتاری بهترین بازخورد را در خانواده دارد، محل تأمل و برنامه‌ریزی مناسب است. مرحوم شاه‌آبادی با رعایت عدالت میان همسران و برخورد درخور و برقراری شأن هر کدام از اعضای خانواده، فضایی بسیار صمیمی و فداکارانه در خانواده بزرگ خود ساخته بودند. حجت‌الاسلام سید علی اکبر قریشی می‌گوید:

سیمای پرفروغ آیت‌الله شاه‌آبادی، براثر اُنس و اُلفت با معبود، جذابیتی تحول‌بخش یافته بود و به‌قدری متخلق به اخلاق‌الله بود که همنشینی با او، دل را به خدا و آخرت متوجه می‌ساخت. در این مورد هم مصداق حدیثی بود که مرحوم کلینی به سند متصل از امام صادق (سلام‌الله‌علیه) نقل کرده است: «رسول خدا فرمودند: حواریون از حضرت عیسی (علیه‌السلام) پرسیدند: با چه کسی همنشین باشیم؟ در پاسخ فرمود: با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و سخنش بر دانش‌تان بیفزاید و کردارش شما را به آخرت راغب سازد.»[۱]

اگر روش بزرگان دین برای مردم تبیین بشود، مردم ما مقلدند، آنچه از مرجع بشنوند یا مشاهده كنند، عمل می‌كنند، رستگار می‌شوند، موفق می‌شوند و درواقع آرامش را به خودشان بازمی‌گردانند. من به یكی از این وسواسی‌ها گفتم: «شما می‌دانی در این مصرف آب شما مدیون مردمی؟ این آب مال من و تو كه نیست. این آب مال جامعه است. ما یک حد معینی مختاریم مصرف كنیم. اضافه بر آن، خب شما می‌گویی پولش را می‌دهی. حساب پول نیست. گاهی در اصل ممكن است كم بیاید. اگر همین حساب را بكنند كه آنچه مصرف می‌كنیم پول می‌دهیم، این منطقی نیست. ما در حد نیاز و اعتدال خودمان حق داریم از آب، برق و چیزهای دیگر استفاده كنیم.

يكی از همسران مرحوم آيت‌الله ميرزا محمدعلی شاه‌آبادی فرزندی نداشت، اما به خاطر نوع تربيت و خوش‌رفتاری كه اين شيخ بزرگ با همسران‌شان داشتند، فرزندان همسران ديگر به اين خانم بسیار علاقه‌مند بودند و به او احترام زيادی می‌گذاشتند. آنان حتی به اين خانم می‌گفتند: «ما بچه‌های شما هستيم!»[۱]

اين فرزندان نامادری خود را با وجود در حيات بودن مادر اصلی خودشان، به عنوان يک مادرخوانده قبول داشتند و به‌نوعی ارتباط عاطفی فرزند–مادری را با ايشان حفظ می‌كردند.

حتی روش همسران مرحوم شاه‌آبادی را و رعایت عدالت را از مرحوم شاه‌آبادی بزرگ با چشمم می‌دیدم و مطالب را گاهی از زبان خود ایشان می‌شنیدم. مثلاً‌ میوه سفارش می‌داد. اشاره می‌كرد به آن خانه این مقدار، به این خانه این مقدار، كه به نسبت فرزندانی كه بود، جداً عدالت در همه‌ جهات از این مرد بزرگ رعایت می‌شد.

ايشان قصد بازگشت به ايران را نداشتند. ولی مرحومة جدی ما كه مادر ايشان باشد، همراه ايشان بودند. در ايامی كه در سامرا نزد مرحوم شيرازی (رضوان‌الله‌عليه) تشريف داشتند، مرحومة والدشان اصرار داشتند بر اينكه بايد من را به ايران و اصفهان پيش بچه‌های ديگرم ببری. ايشان هر كاری می‌كنند نمی‌توانند مادر را قانع كنند [تا در سامرا بمانند]. لذا مجبور می‌شوند به ايران مراجعت كنند. البته با كثرت علاقه‌ای كه مرحوم آيت‌الله‌العظمی ميرزای شيرازی به ايشان داشتند، می‌دانستند كه اگر ميرزا متوجه شود، مانع از آمدن ايشان به ايران می‌شود.

آيت‌الله شاه‌آبادی نسبت به زندگی داخلی خود، ديدگاه خاصی داشتند كه با نظر اغلب علما فرق می‌كرد. اين عارف كبير، بيرون خانه وضع خوب و عالی داشتند، جوری كه ايشان را دارای زندگی مرفهی نشان می‌داد. در بيرونی قاليچه انداخته بودند و اولين كسی بودند كه تلفن در خانۀ خود آوردند. ايشان بسيار مهمان‌دار بودند و اگر فردی ميهمان ايشان می‌شد، بلافاصله به بهترين شكل پذيرايی می‌كردند. اگر غذا در خانه نبود، از بيرون غذا می‌آوردند و اگر تابستان بود، بستنی می‌گرفتند. اما در داخل خانه‌شان وضع زندگی معمولی داشتند. گليم و جاجيم زيراندازشان بود و زندگی بسیار ساده و معمولی.

قناعت خصلت ارزشمند یک انسان مؤمن به شمار می‌رود. انسانی که خود نیز فقیه و عارف است و بر الگوهای اسلامی و مذهبی احاطه کامل دارد، خوب می‌داند در فرهنگ اسلامی صفت قناعت از جمله صفات فاضله و اخلاق حسنه است و از آن به عنوان وسیله‌ای که سعادت ابدی آدمی را به بار می‌آورد، یاد شده است.

امام محمد باقر (سلام‌الله‌علیه) در این رابطه می‌فرمایند:

«هرکه قناعت کند به آنچه که خدا به او می‌دهد، غنی‌ترین مردم است.»

درس معلم ار بود زمزمه محبتی / جمعه به مكتب آورد طفل گريزپای را

خوش‌اخلاقی استاد در زمان تدريس می‌تواند يكی از عوامل رشد و شكوفايی شاگردان شود. شاگرد را به كلاس تشويق کند و ذوق و استعداد او را در يادگيری دروس بروز دهد.

اين خوش‌اخلاقی و تواضع و نداشتن غرور، يكی از حسنات اخلاقی مرحوم آيت‌الله شاه‌آبادی بود؛ اخلاقی نيكو و پسنديده كه دليل بر وسعت انديشه و علم اين عالم فقيه و انديشمند است. همسر ایشان چنین می‌گوید:

احاديث و احكام اسلامی خنده آرام را حسن خلق یک فرد مسلمان می‌داند و مؤمنان را از خنده بلند و زياد نهی كرده است و حتی برای آن كفاره قرار داده است؛ ولی خنده كوتاه و آرام را ممدوح می‌داند و آن را می‌ستايد. مرحوم آيت‌الله شاه‌آبادی (ره) طبق سيره و رسم پيامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه معصومان (علیهم‌السلام) هيچ‌گاه موقع خنديدن، با صدای بلند نمی‌خنديدند و قهقهه نمی‌زدند.