سیره علمی

انسان عارف با مقصود گرفتن خداوند ذوالجلال، متاع دنیا را به عنوان ابزاری می‌نگرد که می‌تواند یاری‌گر او در عبادت و معرفت باشد. آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی با دانستن این مطلب، از ابزار بشری که به راحت‌تر زیستن کمک می‌کند بهره می‌جویند. این باور در زمان ایشان آن‌چنان رایج نبود و افراد بیم آن داشتند که با استفاده از ساخته‌های فرنگی به گناه و کفر دچار شوند. مرحوم شاه‌آبادی با دانستن این مسئله که همین وسیله با ظاهری کمی متفاوت سال‌هاست در مجالس موجود است، به‌راحتی بر مبل می‌نشستند و از اینکه دیگران از آن سود نمی‌جویند متعجب بودند.

این نکته را نباید فراموش کرد که تبحر آیت‌اللّه شاه‌آبادی و برجستگی و کمالات او، تنها در عرفان یا فلسفه خلاصه نمی‌شد. به اعتقاد پاره‌ای از خوشه‌چینان خرمن وجود او، مهارت ایشان در فقه و اصول بیش از فلسفه بوده و جنبۀ عرفانی ایشان موجب مستور ماندن بُعد فقهی و اصولی او گشته است. او با آنکه در ایران به اجتهاد نائل شده بود، به عراق رفت و هفت سال در نجف اقامت گزید و در درس مرحوم آخوند خراسانی شرکت کرد.

عالِم دریایی است که هر کسی از آن بهرۀ خود را می‌برد و ملاقات با او، به هر حال سودمند است. خود عالم نیز اهل محروم کردن نیست. او صاحب علم شده تا دیگران را از آن بنوشاند. آیت‌الله‌العظمی شاه‌آبادی، به حسب تکلیفی که دین بر گردۀ علما نهاده، بنا به سطح افرادی که در محفلش حاضر بودند، آنان را از علم بی‌کران دین محروم نمی‌ساخت. با لبخندی بر لب و بیانی ناب، مطلب را تا مرتبۀ آن افراد تنزل می‌داد. مخاطبان ایشان نیز گویی که گمشدۀ سالیان خود را یافته باشند، سخن ایشان را گوش می‌دادند.

در مسجد جامع نگاه می‌­کنید این مردم عادی درس‌نخوانده، به معنای اینکه حوزه نرفتند، طلبۀ علوم دینیه نیستند، اهل کسب و کارند، صبح­‌ها و ظهرها و شب‌­ها به نماز می‌­آیند و آقا برایشان صحبت می‌­کردند. پای صحبت هر پیرمردی می‌­نشستی می‌­دیدی که چقدر معلومات دارند در معارف الهی، در اعتقادات و در مطالب فلسفی و عرفانی. بسیاری از این پیرمردهای آن زمان آقا را درک می‌­کردند. گاهی از ایشان آن موقع نوجوانانی بودند که مکبر آقا بودند. پای صحبت هر کدام از آن­ها می‌­نشستی انگار در محضر درس انسان فاضلی هستی.

آیت‌الله شاه‌آبادی از رجال بزرگ و استادان سترگ حکمت و فلسفه، فقه و اصول در زمان خود بود. اگر ایشان را از نوادر عصرش بخوانیم، مبالغه نکرده‌ایم. ایشان جامع معقول و منقول بودند و در هر رشته‌ای تدریس را شروع می‌کردند مورد استفادۀ علما و افاضل و مراجع تقلید واقع می‌شد...

عده‌ای شایع کرده بودند که آقای شاه‌آبادی حکیم است نه مجتهد. روزی در تهران، یک نفر که برای پرداخت سهم مبارک امام ( عجل‌الله‌فرجه) نزد ایشان آمده بود، از ایشان خواست که اجازه‌های اجتهادشان را ببیند! ایشان که به‌شدت از این عمل ناراحت شده بودند، از همسرشان خواستند صندوقی را که اجازه‌های اجتهادشان در آن قرار داشت، بیاورند و...

در دورانی که بلندگو تازه رواج یافته بود و تعدادی از علما استفاده از آن را مجاز نمی‌دانستند، ایشان در پاسخ عده‌ای از مردم که از ایشان پرسیدند: «آیا اجازه می‌دهید بلندگویی خریده و در مسجد نصب کنیم؟» جواب دادند...

و همین اشارت لطیف بود که روح شیفته روح‌الله را به گمشده خویش می‌رساند. در نیمه دوم کتاب شرح دعای سحر، استنادها به کلمات گران‌قدر شیخ کبیر، آیت‌الله شاه‌آبادی است و نیز حاشیه‌های نیمه اول این کتاب حاصل این دیدار شیرین است...

از نظر بنده آیت‌الله‌العظمی شاه‌آبادی فضیلتی داشتند که بالاتر از آن فضیلت وجود ندارد...