نام کتاب: سه رساله اصولی و فقهی عارف حکیم آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی (قدس سره) ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مؤلف: آیت‌الله‌العظمی محمدعلی شاه‌آبادی تصحیح و تحقیق: علی صدرایی خویی تعداد صفحات: 86 صفحه کتاب حاضر به معرفی سه رساله از ایشان به زبان عربی اختصاص یافته است. عناوین رساله‌ها عبارت است […]
نام کتاب: سه رساله اصولی و فقهی عارف حکیم آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی (قدس سره)
ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
مؤلف: آیت‌الله‌العظمی محمدعلی شاه‌آبادی
تصحیح و تحقیق: علی صدرایی خویی
تعداد صفحات: 86 صفحه
کتاب حاضر به معرفی سه رساله از ایشان به زبان عربی اختصاص یافته است. عناوین رساله‌ها عبارت است از: «فی عدم انسداد باب العلم»، «فی الرضاع» و «الرجعه فی الطلاق الرجعی». چاپ اخیر با تحقیق آقای علی صدرایی خویی در سال 1386 هجری شمسی توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تجدید چاپ شده است.
رسالة فی عدم انسداد باب العلم
رسالۀ نخست این کتاب در 13 صفحه آمده است و دارای عناوین فرعی نیست. چنانکه محقق محترم در پانویس این رساله ذکر کرده، برگ آغازین یا برگ‌های نخستین این رساله مفقود شده است. انتهای این رساله نیز بدون پایان آمده است و نسخۀ اصلی همینگونه ناقص به دست محقق رسیده است. آنگونه که از عنوان این رساله نیز پیداست، آیت‌الله شاه‌آبادی با استناد به آیات و روایات اسلامی به بحث در موضوع بسته نبودن باب علم پرداخته است. از نکات نغز این نوشته استفاده از ابیاتی از سعدی و حافظ، دو شاعر بزرگ فارسی‌زبان، در خلال بحث است که گوشه‌ای از ذوق و خلق ادبی عارف حکیم را آشکار می‌سازد.
الرسالة فی الرضاع
مبحث فقهی رضاع یا شیر دادن و احکام آن موضوع رسالۀ بعدی است. به نسبت نوشتۀ قبلی، این رساله تعداد صفحات بیشتری دارد و در 25 صفحه ترتیب داده شده است و نقص و افتادگی ندارد. نکتۀ اصلی در این رساله، که حاکی از تردید در صحت انتساب آن به مرحوم شاه‌آبادی است، در پانویس ابتدای آن چنین بیان شده:
وقتی درصدد بررسی دست‌نوشته‌های باقیمانده از آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی بر آمدیم با رساله‌ای در موضوع رضاع روبرو شدیم که کوشش جدی کمیته علمی کنگره بزرگداشت عارف حکیم آیت‌الله‌العظمی شاه‌آبادی (قدس سره) برای جمع‌آوری آثار باقیمانده از ایشان، سبب دست‌یابی به رساله‌های گوناگونی از معظم له در موضوعات اصول فقه و فقه شد که یکی از آن‌ها، رساله‌ای در موضوع و با عنوان «رضاع» بود. در آغاز باور داشتیم که این رساله، اثر آیت‌الله شاه‌آبادی است و هم از این روی کاری پیگیر در تصحیح و توضیح لغات آن آغاز شد تا آنکه به علت احتمال دیگری که درباره نویسنده این اثر پیش آمد، کار جهت تشخیص صواب به سازمان اسناد ملی واگذار شد. النهایه آنچه متخصصان فن پس از چند ماه فعالیت جدی تشخیص داده بودند، این بود که این رساله به احتمال زیاد، اثر برادر معظم له یعنی آیت‌الله‌العظمی بیدآبادی (قدس سره) است که تعلیم ایشان را در دوره‌ای بر عهده داشتند. به هر حال به دلیل وجود احتمال اینکه اثر مربوط به آیت‌الله شاه‌آبادی باشد، آن را در این مجموعه به چاپ رسانیم. بر خود لازم می‌دانیم از تلاش مصحح و ناظر این اثر و متخصصان سازمان اسناد ملی تشکر نماییم.
محقق محترم به تناسب موضوعات فرعی کتاب، عناوین فرعی بر آن نهاده تا مطالعۀ این اثر مدون‌تر شود. این عناوین فرعی به فهرست زیر است:
الرضاع کالنسب فی نشر الحرمة
ما هو قضیۀ الاصل
ظاهر ما یحرم من النسب
المتبع فی تعیین التحریم
نفی عموم المنزلة
الامور المعتبره فی نشر الحرمة فی الرضاع
المقام الاول: شرایط المرضعه
المقام الثانی: شرایط المرتضع
المقام الثالث: شرایط المعتبرة فی اللبن
الشرط الاول فی اللبن
المعتبر فی تعداد الرضعات
الشرط الثانی فی اللبن
الشرط الثالث فی اللبن
الشرط الرابع فی اللبن
الشرط الخامس فی اللبن
موارد نشر الحرمة او عدمه علی خلاف الضابط
الاول: تعدد الفحل
الثانی: امّ المرضعة من الرضاع
الثالث: اصول المرتضع
الرابع: حواشی المرتضع
الخامس: جدّة المرتضع
السادس: اب المرتضع
تنبیه فیه تدقیق و تحقیق: بطلان النکاح من الرضاع
حکم المهریة عند البطلان العقد فی الرضاع
الرسالة فی الرجعة فی الطلاق الرجعی
آخرین رسالۀ این کتاب در 18 صفحه بحثی پیرامون رجعت در طلاقی قابل بازگشت است. این متن نیز کامل آمده است. عناوین فرعی این نوشته عبارت‌اند از:
لو رجع الزوج و ادعت الزوجة عدم الدخول
فی رجوع الاخرس
قبول قول المرأة مع الیمین فی ادعاء انقضاء العدة
7/ قبول قول المرأة فی انقضاء العدة
المقصد- المقام- الرابع: فی استعمال الحیَل
التمسک بحیل الکذب و التوریة
11/ القول فی العدد
بخش پایانی کتاب علاوه بر نمایه، حاوی تصاویری از نسخ اصلی رساله‌هاست که در گالری آمده است. پیشگفتار این کتاب به عنوان بخش پایانی در ادامه می‌آید:
پیشگفتار
عارف علامه، فقيه فَطِن، مجاهد مجدد، شمس گمنام مولاناى راحل امت، حجت الحق آيت‌الله‌العظمى ميرزا محمدعلى شاه‌آبادى (طاب ثراه) از نوادر دوران و نوابغ زمان است؛ هوش سرشار و ذهن ذكّاء؛ جودت فهم و قدرت نقادى؛ استقلال رأى و بداعت فكر؛ سنت‌گرايى توأم با نوآورى، شهامت نظرى و شجاعت سياسى؛ جامعيت علمى آميخته به جاذبۀ اجتماعى؛ سلوك معنوى همراه با صلابت انقلابى؛ خصائل و اوصافى‌اند كه در وجود پرظرفيت و منشوروارۀ آن سالك سترك فراهم آمده و از او شخصيتى بى‌بديل پرداخته است.
در ميان خصائل فخيم او، ابداعات علمى‌اش بويژه نظريۀ فطرت، به مثابه گرانيگاه تفكر و مكتب حكمى او، از منزلت و موقف ممتازى برخوردار است، آن‌سان كه به تعبير ما، مى‌توان آن بزرگوار را فيلسوف فطرت نام داد.
آراء بديع بازمانده از آن عزيز عظيم الشأن – همان اندازه كه اكنون فرا چنگ نسل ماست، و هرچند بس گزيده و گسسته – ميراثى است منيع، و ثروتى است ثمين و درخور تعمق و تعميق، تا مگر اين رشحات روشنان‌وش، و شذرات شايگان، سُفته و سخته، از پردۀ گمنامى بدر آيند و در سراپردۀ معرفت و معنى قدر يابند و قرب بينند.
هرچند از آن بزرگوار آثار تدوینی‌معرفتی اندکی بر جای مانده است، اما تاریخ از او اثر تکوینی‌معنویِ غنیمی به غنیمت برده است که به صد دائرةالمعارفش نتوان قیاس گرفت! حضرت امام خمینی (سلام الله و رضوانه علیه) یکی از آثار و اثمار شجرۀ مبارکۀ وجود ذی‌جود عارف حکیم و فقیه فرزانۀ ما علامه شاه‌آبادی است. بی‌شک شخصیت ممتاز حضرت شاه‌آبادی (ره)، بیشترین تأثیر را بر تکوین شخصیت و سلوک حضرت امام (س) نهاده است. با تحلیل و تطبیق شخصیت آن دو بزرگوار، می‌توان به وضوح تمام، رگه‌ها و رد پای آراء و اخلاق، خصائل و خصائص علمی و معرفتی استاد را در وجود شاگرد مشاهده کرد؛ این تأثیر و تأثر، در ساحت عرفان، فقه و اجتماعیات، اخلاق مبارزاتی، بارزتر و برجسته‌تر می‌نماید. (این مسوده مجال ذکر نمونه‌ها و شواهد این مدعیات نیست؛ برخی از این موارد، به حد کفایت در کتبی که به مناسبت کنگره انتشار می‌یابد شرح شده است). هم از این روی آیت‌الله‌العظمی شاه‌آبادی (ره)، دینی عظیم بر ذمۀ مردم ما و تاریخ آیندۀ مسلمین و مستضعفان جهان دارد.
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که از جمله برجسته‌ترین مراکز حکمی‌معرفتی ایران انگاشته می‌شود، از سویی – به اقتضای هویت گفتمانی خویش – اهتمامی ویژه به بسط و باروری و بازشناساندن «گفتمان معرفتی/دین‌شناختی مجدد» (گفتمان سوم فکری ایران، موازی با گفتمان متجدد غربگرا و گفتمان متجمد سنت‌گرا) دارد؛ از دیگر سو، پرداختن به تبیین و تحکیم بن‌ساخت‌های نظری پدیدۀ تاریخ‌پرداز انقلاب اسلامی را، در زمرۀ رسالت‌های اساسی خود می‌انگارد؛ از سوی سوم نیز مقارن روز جهانی فلسفه، همه‌ساله کوشش خاصی در شناساندن خبایا و زوایای مکتوم و مغفول حکمت اسلامی و معرفی حکیمان – خاصه حکمای صاحب ابتکار – و نیز ابداعات فلسفی فیلسوفان معاصر، از طرق مختلف، از جمله برپایی نکوداشت برای آنان، مبذول می‌دارد، و با توجه به شخصیت جامع عارف حکیم آیت‌الله شاه‌آبادی (ره) کنگره بزرگداشت آن بزرگوار را در دستور کار خود در سال یکهزار و سیصد و هشتاد و شش قرار داد.
از جمله حواصل کوشش و جوشش دوستان، در آستانۀ این کنگره، فراهم‌آوری و انتشار نه جلد مکتوب به شرح زیر بوده است:
- رشحات البحار (متن رشحات همراه با ترجمه)
- شرح رشحات البحار، به قلم آیت‌الله نورالله شاه‌آبادی
- سه رساله اصولی و فقهی؛ مشتمل بر
الف. رسالة فی عدم انسداد باب العلم
ب. رسالة فی الرضاع
ج. رسالة فی الرجعة فی الطلاق الرجعی
- شذرات المعارف
با توضیح و تقریر آیت‌الله نورالله شاه‌آبادی
- نفحات قدسی (دروس معرفتی آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی) با شرح آیت‌الله فاضل گلپایگانی
- فطرت عشق؛ شرح شذرۀ ششم از شذرات المعارف؛ به قلم آیت‌الله فاضل گلپایگانی
- حدیث عشق و فطرت (مجموعه مقالات)
- آراء عرفانی آیت‌الله شاه‌آبادی در آثار امام خمینی (ره)
- فیلسوف فطرت (نگاهی به احوال و افکار حکیم عارف آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی)
* * *
در پایان بر خویش فرض می‌دانم از مساعدتها و همراهی‌های آقازادگان علامۀ شاه‌آبادی: آیت‌الله حاج آقا محمد شاه‌آبادی، حاج آقا نورالله شاه‌آبادی، حاج آقا نصرالله شاه‌آبادی، و فرزندان برومند شهید شاه‌آبادی جناب حجت الاسلام و المسلمین سعید شاه‌آبادی، جناب آقای حمید شاه‌آبادی، همچنین اعضاء شورای علمی گروه عرفان پژوهشگاه و کمیتۀ علمی کنگره، حضرات آیات و حجج اسلام: سید ابراهیم خسروشاهی، عزیزالله خوشوقت، امیر غنوی، هادی وکیلی، حسین روحانی‌نژاد، محمد جباران، و سرکار خانم دکتر فاطمه طباطبایی، نیز استادان ارجمند دکتر ابوالقاسم گرجی، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، و دکتر غلامرضا اعوانی صمیمانه تشکر نمایم، و یاد اخلاقی جلیل‌القدر آیت‌الله عبدالکریم حق‌شناس (ره) را بزرگ دارم.
همین جا از مساعی و مساهمت مؤسسات علمی همکار، بویژه پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی، بنیاد علوم و معارف اسلامی، و مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم، و نیز همکارانم در پژوهشگاه، بویژه جناب حجت الاسلام بهمن شریف‌زاده دبیر کنگره – که الحق سهمی چشمگیر در سامان‌یابی امور کنگره بر عهده داشته – و حجت الاسلام و المسلمین احمدعلی یوسفی مسئول دفتر قم، تشکر مضاعف به عمل می‌آورم.
وفقنا اللهم لما تحب و ترضی و اهدنا الی السداد، فانک خیر موفق و هاد.
علی‌اکبر رشاد
نظرات