اعلم فی الارض

قبل از ورود به قم با مرحوم آیت‌الله‌العظمی آقای آشیخ محمدعلی شاه‌آبادی، استاد امام رحمهما الله، مأنوس شدم و انس با جلسات معارف و تفسیر ایشان موجب شد وارد حوزه شوم. یادم هست هفته‌ای چهار شب بعد از نماز مغرب و عشاء ایشان بر مبنای آیاتی، بحث قرآنی، فلسفی، عرفانی و بحث‌های دیگر داشتند. از جمله در آیۀ فطرت: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفا» حدود یک سال بحث کردند. هم‌چنین در آیۀ امانت: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ» حدود یک سال بحث کردند. در آیه ذر: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَني‏ آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ» نیز حدود یک سال بحث کردند. تمام این بحث‌ها به‌قدری عمیق، دقیق، روحانی، معنوی و متحول‌کننده بود که در همان سنین، تحولی عظیم یافتم. در مجموع دو سه سال جلسات منزل و مسجد ایشان را مرتب پیگیری می‌کردم و مباحث ایشان را می‌نوشتم.

وقتی وارد قم شدم، حدود سال 1320ش بود. از یک طرف خوش‌وقت بودم که وارد حوزۀ قم شدم و از طرف دیگر ناراحت بودم که از مرحوم آقای شاه‌آبادی فاصله گرفتم. برخی از دوستان گفتند: در فیضیه شخصی‌ست که از شاگردان مخصوص آقای شاه‌آبادی بوده، به نام حاج آقا روح‌الله خمینی. ایشان درس منظومه می‌دادند. ما رفتیم بدون مقدمه و اطلاع و اجازۀ قبلی وارد درس شدیم. بحث‌شان عمیق‌ترین و مهم‌ترین مباحث فلسفۀ توحیدی بود. درست یادم هست: توحید ذات با صفات ذات، و توحید صفات ذات با یکدیگر بود. ما نشستیم و گوش دادیم. البته این مبحث و مباحث دیگر را در درس فلسفۀ عرفانی آقای شاه‌آبادی و دیگران شرکت داشتم و یادداشت کرده بودم. با ورودم امام خمینی با آن ادب خاص خود که در عمق زندگی اخلاقی‌اش وجود داشت، چیزی نگفت؛ اما در آخر درس به همه پیشنهاد فرمود که درس را بنویسند و فردا بیاورند. من که فهمیدم منظورش چیست، درس را به‌دقت نوشتم و فردا تحویلش دادم. آن روز هم گذشت. فردای آن روز [به من] فرمودند: مطالب خود را از کجا آوردید؟ قسمت‌هایی از آن را من نگفتم. گفتم: «آن‌ها را از اعلم فی الارض، که تعبیر خود مرحوم امام از آیت‌الله شاه‌آبادی بود، دریافت کردم.»

راوی: آیت‌الله دکتر محمد صادقی

منبع: مجلۀ بینات، ش 30، ص 97؛ مجلۀ پاسدار اسلام، ش 388 _ 387، ص 21