تمام مصباح

اولین كسی كه حالا صرف نظر از كتاب‌ها یا اولین كسی كه مشافهتاً ذكر خیر آقای شاه‌آبادی را از ایشان شنیده‌ام، مرحوم شیخ حسن قهرمانی بودند. آقای شیخ حسن قهرمانی قوچانی، مردی رند و قلندر و مجرد و شاعر طراز اول و وكیل و عارف بودند كه به قول بعضی از دوستان از منتخبان روزگار بودند. ایشان یك قصیده به نام انسان‌نامه دارد كه گمان می‌كنم از شاهكارهای قصیده معاصر فارسی است. متأسفانه جایی چاپ نشده است. آقای قهرمانی مجرد به دو معنا بودند: هم مجرد به معنای عرفانی و هم مجرد به معنای عرفی، چون خانواده‌ای نداشتند و ازدواج نكرده بودند. بعد از فوت ایشان متوجه نشدند كه آثار ایشان چه شد. ای كاش كه آن قصیده الآن پیدا بشود، چون قابل استفاده است. اسم این قصیده، اگر اشتباه نكنم، انسان‌نامه بود. نوعاً قصیده می‌گفتند و غزل هم می‌گفتند، ولی تخصص ایشان در قصیده بود. یك مطلعی هم دارند در یك غزلی كه به نظر من به اندازه یك دیوان می‌ارزد:

ای زمین تنگ جای آرزویم نیستی / غوی چوگان منی، چوگان غویم نیستی

از همین‌جا می شود قیاس كرد عظمت فكری و ادبی ایشان را.

مرحوم قهرمانی می‌فرمودند كه من در خدمت مرحوم آقای شاه‌آبادی شروع كردم به خواندن مصباح[1]. دوستان می‌دانند كه متن نهایی عرفان نظری در نظام تحصیلات قدیم همین مصباح‌الانس فناری است. مدرس بزرگ مصباح در بین متأخران آقا میرزا هاشم اشکوری بوده است، در واقع خلیفه آقا محمدرضا قمشه‌ای. آقای شاه‌آبادی هم از بزرگان همین حوزه تدریس آقا میرزا هاشم بوده‌اند و تدریس هم می‌فرمودند. آقای قهرمانی فرمودند كه من در حدود شش ماه در خدمت آقای شاه‌آبادی به همین مصباح اشتغال داشتم، البته از دیباچه تجاوز نكرد. شش ماه همان دیباچه را تدریس فرمودند و بعد تابستان شد، رفتم به ده ارنگه كه حوالی كرج است، مصباح را نگاه كردم، دیدم كه در همین دیباچه در همین شش ماه اكثر یا همه مطالب مصباح را فرموده‌اند.[2]

راوی: منوچهر صدوقی سها

[1] كتاب شريف «مصباح الانس» را محمّد بن حمزه فناری رومی، كه از علمای كشور عثمانی و از عرفای قرن نهم است،‌ نوشته است. اين كتاب در شرح كتاب مفتاح الغيب صدرالدين قونوی نوشته شده است.

[2] سرگذشت‌پژوهی آیت‌الله شاه‌آبادی