شاگردان قم

مرحوم والد در موضوعات مختلف نظیر فقه و اصول و عرفان و اخلاق و فلسفه تدریس داشتند، لذا طبیعتاً تعداد شاگردان‌شان زیاد بود و شاگردان درس فقه حاج شیخ نیز نوعاً در درس ایشان هم شرکت می‌کردند.

بسیاری از اعلام از جمله حضرات آیات، آقایان: امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی^[1]، سیدکاظم شریعتمداری، میرزا هاشم آملی، سید علی بهشتی^[2]، سیدرضا بهاء‌الدینی^[3]، سید مصطفی صفایی^[4]، حاج شیخ محمدرضا طبسی نجفی^[5]، حاج سید موسی مازندرانی^[6]، حاج میر سید حسن احمدی علون‌آبادی^[7]، میرزا محمدعلی خیابانی مدرس تبریزی (صاحب ریحانة الادب)^[8]، شیخ محمدجواد شاه‌آبادی (مطیعا)^[9]، سید محمد سلطان‌الواعظین شیرازی، سید محمدصادق لواسانی، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی، سید محمد وحیدی شبستری، میرزا خلیل کمره‌ای، آخوند ملا علی همدانی، حاج آقا روح‌الله خرم‌آبادی، میرزا حسن یزدی، سید حسین قاضی تبریزی، سید فضل‌الله خوانساری، شیخ راضی تبریزی، سید حسن سیدی قمی، میرزا عبدالله مجتهدی سرابی، سید شمس‌الدین ابهری، شیخ شهاب‌الدین مصطفوی همدانی، شیخ محمدرضا برهان رامسری، شیخ محمدرضا محقق تهرانی، شیخ محمد فکور یزدی، شیخ مهدی منصوری قمی، حاج شیخ محمد بروجردی (فرزند ملاعبدالله)، سید مرتضی ایروانی، سید جلال‌الدین دری و سید یونس یونسی اردبیلی از شاگردان  ایشان بودند و برخی از آنان از مرحوم والد اجازات علمی و روایی داشته و مکرراً اظهار می‌کردند که درس مرحوم پدر را شرکت کرده‌اند و نسبت به ایشان ابراز ارادت داشتند.

یادم هست پدر شیخ راضی^[10]، که به ایشان شیخ‌الطائفه هم می‌گفتند، در مدرسه مروی من را دید. بعد که من خودم را معرفی کردم گفت: «پسرم، شیخ راضی، در درس پدر شما، آقای شاه‌آبادی، شرکت می‌کرده و به ایشان به‌قدری علاقه‌مند است، که می‌گوید: بعد از چهارده معصوم، آقای شاه‌آبادی را قبول دارم!»

در میان همه شاگردان، مرحوم امام شخصیت بسیار متمایزی بود که در همه ابعاد علمی و عملی به طور کامل از مرحوم پدر الگو گرفته بود و به کار بسته بود.

راوی: آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی

منبع: حدیث نصر، ص 120-122

^[1]در کتاب المسلسلات (ج1، ص240) تصویر اجازه روایت آیت‌الله شاه‌آبادی به آیت‌الله نجفی مرعشی
(م 1411ق) آمده، که در بخشی از آن چنین نوشته است: «السید الاجل العالم الاکمل التقی النقی الاعدل السید شهاب‌الدین ابوالمعالی و المدعوّ بالآقا نجفی افاض الله بوجوده علی الادانی و الاغانی فانی قد اجزت لجنابه ان یروی عنّی جمیع ما صحّت لی روایته عن مشایخی العظام…»

^[2]زمانی شخصی شرح حال مرحوم پدر را نوشته و در آن کتاب اسامی شاگردان ایشان را ذکر کرده بودند، اما نام چند نفر از جمله مرحوم میرزا هاشم آملی و مرحوم آقای بهشتی در میان آن‌ها نبود. هر دو بزرگوار به من اعتراض کردند که چرا نام آن‌ها از قلم افتاده. بنده هم گفتم: من ننوشته‌ام، اما پیگیر می‌شوم. (ش)

^[3]مرحوم آیت‌الله بهاءالدینی (م 1418ق) درباره حضور خود در درس آیت‌الله شاه‌آبادی چنین گوید: «ما وقتى كه به درس اسفار مرحوم شاه‌آبادى مى‌رفتيم، امام را مى‌ديديم كه از اطاق عقبى مى‌آيد بيرون. مرحوم شاه‌آبادى به ايشان فصوص درس مى‌داد، ولی مباحثه ما اسفار بود.» (مجله حوزه، شماره 32)

^[4] مرحوم آیت‌الله صفائی (م 1413ق) از آیت‌الله شاه‌آبادی اجازه روایت و اجتهاد دارد. (صفائی‌نامه، ص373) در بخشی از اجازه آمده است: «…العامل الاتقی و الفاضل الکامل الاوفی جناب الآقا سید مصطفی الخوانساری الصفائی الذی یدور به الصفا حتی فاز درجة الزلفی اعنی الاجتهاد فی احکام الشریعة الکبری فطوبی له ثم طوبی…»

^[5]مرحوم آیت‌الله طبسی (م1405ق) از درس فصوص‌الحکم مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی استفاده کرده است. (فقیه خراسان، ص 52) همچنین از ایشان اجازه روایت دارد که در بخشی از آن آمده است: «…و ممن جعل شعاره و دثاره و صرف فیه لیله و نهاره کاشفا حقایقه و دقایقه رادّا علی أصوله مسائله مستنبطا منه حلاله و حرامه […] الذی قد سلک مناهج الصدق و الصفا و صعد مدارج القرب و الزلفی و عرج إلی سماء العلم و التقوی سمیّ مولانا و إمامنا الرضا علیه آلاف التحیة و الثناء الحاج الشیخ محمدرضا للمقصد الأسنی الطبسی النسبة و القمی السکنی لا زال موفقاً لمراضیه الکبری و أذاقه حلاوة نشاتی الأولی و الأخری…» (فقیه خراسان،
ص 367)

^[6]مرحوم آیت‌الله حاج سید موسی مازندرانی (م 1400ق) در سال 1346ق یعنی در 22 سالگی رساله‌ای به نام «ضیائیه» در موضوع حجاب می‌نویسد. مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی تقریظی بر این کتاب نگاشته‌اند که در بخشی از آن آمده است: «…العالم العامل و الفاضل الکامل عمدة العلماء الأفاضل جناب الآقا سید موسی لا زال موفقا بالفضائل ما اصبح و امسی نجل حجةالاسلام والمسلمین السید الزکی الألمعی الآقا سید مهدی ثقة الإسلام الطبرسی أطال الله بقاهما، فانه بحمد الله تعالی لغیرته أسهر لیله و أتعب نفسه فی إحقاق الحق و إبطال الباطل و إنارة الشرع و إطفاء نار الغوائل، حتّی أتی بمودی نظره مع صغر سنّه فی أمر الحجاب ما یوجب به النقاب و یزاح به شبهات ذوی الإحتجاب إنّ هذا لشیء عجاب فللّه درّه و أرجو أن یرفع فی الإسلام قدره و یری فی الشیعة مثله…»  (رساله ضیائیه، ص 48 و عارف کامل، ص 243)

^[7]مرحوم آیت‌الله میر سید حسن احمدی (م1399ق) از شاگردان و داماد بزرگ مرحوم آیت‌الله شاه‌آبادی بوده است و موفق به کسب اجازه اجتهاد از ایشان شده است. در بخشی از این اجازه آمده است: «العالم العامل الاتقی و الفاضل الکامل الاوفی سمیّ مولانا و امامنا الحسن المجتبی علیه صلوات الله و ملائکة الملاء الاعلی الآقا میر سید حسن الاحمدی حفظه الله تعالی عن کل حاسد اذا حسد حتی فاز درجة الاجتهاد فی الاحکام الشرعیة عن الادلة التفصیلیة جعله الله علما للشیعة و کهفا للشریعة…» (عارف کامل، ص 216)

^[8]مرحوم آیت‌الله مدرس تبریزی (م 1373ق) از آیت‌الله شاه‌آبادی اجازه روایت و اجتهاد دارد (زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی استاد میرزا محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی، ص 166). در بخشی از اجازه آمده است: «…فانّ من فضل الله تعالی و مننه انه قد تشعشع بضیاء انوار اولی الحجی و اقتبس من انوار ذی النهی العالم العامل التقی و الفاضل الکامل الوفی الحبر التقی الالمعی حجةالاسلام و الدین القوی جناب الآقا میرزا محمدعلی الخیابانی التبریزی حتی فاز درجة الاجتهاد فی احکام النبی صلوات‌الله‌علیه‌وآله…»

^[9]حجةالاسلام شیخ محمد‌جواد شاه‌آبادی (م1356ق) فرزند ارشد آیت‌الله شاه‌آبادی است. وی از پدرش اجازه روایی دارد که در بخشی از آن آمده است: «…و لقد تشرف بالمقامات الجیاد و دخل فی هذا العداد صاحب الفهم الحداد و من بعد له الاعتماد قرة العین و ثمرة الفؤاد الآقا میرزا محمدجواد لا زال موئدا بالرشاد و السداد فانی قد اجزت له ان یروی جمیع ما صحت لی روایته…» (عارف کامل، ص 220)

^[10]شریف رازی درباره پدر مرحوم آیت‌الله شیخ راضی تبریزی (م 1409ق) می‌نویسد: «علامه محقق، صاحب افکار بدیعه، الحاج شیخ محمدحسین، از جمله تلامذه بارزه مرحوم علامه یزدی صاحب عروه و مرحوم شریعت اصفهانی بوده است». (گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 99)