درس‌هایی در علم صرف

مرحوم والد در ایام جوانی کتابی با موضوع صرف در 90 درس نوشته بود و در اوائل طلبگی، بنده و برادرم حاج آقا مهدی این کتاب را نزد اخوی دیگرمان حسین آقا، درس می‌گرفتیم. نکته لطیفی که از این کتاب به خاطر دارم این بود که معنای صیَغ فعول و فعیل، مبالغه نیست، بلکه به معنای معدن آن ماده است؛ یعنی کریم و رحیم، به معنای مبالغه در رحمت و کرامت نیست، بلکه به معنای «معدن رحمت» و «معدن کرامت» است. ایشان از این صیَغ به «صیَغِ معدنی» تعبیر می‌کرد.^[1]

امام خمینی در این باره می‌فرمایند: «و قال شيخنا العارف، دام ظله: إن ما كان من الأسماء على زنة «فعول» و «فعيل» فمن أسماء الذات لدلالتها على معدنية الذات. و كان اصطلاحه فيها «الصيغ المعدنية». و على هذا كان كثير من الاسماء الصفتية و الأفعالية في تحقيق الشيخ الكبير من الأسماء الذاتية في نظره، دام ظله».[2]

همچنین در کتاب رشحات‌المعارف (ص 72) آمده است: «ظلوم و جهول در لسان عرب بر وزن فعول است، و فعول ابداً کثرت در او مداخله نمی‌کند، و هر آن‌چه بر آن وزن آید به معنی این است که موصوف این صفت معدن این صفت است، این وصف معدنی‌ست. چگونه می‌گویی خداوند غفور است؟ یعنی معدن غفران است. هنوز کسی خلق نشده تا گناه کند، خداوند معدن این صفت بوده است. و صبور است، معدن صبر  است».

این کتاب به زبان فارسی بود و در سال‌های قبل از هجرت آیت‌الله شاه‌آبادی به قم (1347 ق) به عنوان کتاب آموزشی مدرسه‌ای که خودشان تأسیس نموده بودند، چاپ شد. با وجودِ جستجوی فراوان، نسخه چاپی آن به دست نیامد. آن‌چه موجود است جزوه‌ای‌ست به نام دروس صرفیه که احتمالاً استنساخ بخش‌های اولیه کتاب است. همچنین دست‌نوشته‌هایی در باب صرف و نحو و معانی نیز نزد حجت‌الاسلام سعید شاه‌آبادی موجود است که محتمل است نسخه خطی همان کتاب باشد.

منبع: کتاب حدیث نصر

^[1] راوی: آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی

[2]  شرح دعاء السحر، ص 95